Opasne hemikalije su supstance ili smješe koje imaju najmanje jedno od opasnih svojstava. O vrsti opasnosti nas upozoravaju obavještenja o opasnosti – H oznake (hazard statements).

S obzirom na vrstu opasnosti, opasne hemikalije klasifikujemo u sljedeće klase:
1. FIZIČKE OPASNOSTI:

• Eksplozivi
• Zapaljivi gasovi
• Aerosoli
• Oksidirajući gasovi
• Gasovi pod pritiskom
• Zapaljive tečnosti
• Zapaljive čvrste supstance i smješe
• Samoreaktivne supstance i smješe
• Samozapaljive tečnosti
• Samozapaljive čvrste supstance i smješe
• Samozagrijavajuće supstance i smješe
• Supstance i smješe koje u kontaktu sa vodom oslobađaju zapaljive gasove
• Oksidirajuće tečnosti
• Oksidirajuće čvrste supstance i smješe
• Organski peroksidi
• Supstance i smješe korozivne za metale

2. OPASNOSTI ZA ZDRAVLJE:

• Akutna toksičnost
• Korozivno oštećenje kože/iritacija kože
• Teško oštećenje oka/iritacija oka
• Senzibilizacija respiratornih organa/senzibilizacija kože
• Mutagenost germinativnih ćelija
• Karcinogenost
• Toksičnost po reprodukciju
• Specifična toksičnost za ciljni organ – jednokratna izloženost (STOT SE)
• Specifična toksičnost za ciljni organ – višekratna izloženost (STOT SE)
• Opasnost od aspiracije

3. OPASNOSTI ZA ŽIVOTNU SREDINU:

• Akutna toksičnost po vodenu životnu sredinu
• Hronična toksičnost po vodenu životnu sredinu
• Opasnost po ozonski omotač

Da li je neka hemikalija opasna ili ne možemo da utvrdimo na više načina:

• po etiketi na ambalaži i/ili
• po bezbjednosno/sigurnosno-tehničkom listu.

Ako je na etiketi navedena barem jedna H oznaka ili piktogram opasnosti, proizvod je klasifikovan kao opasan

U bezbjednosno/sigurnosno-tehničkom listu podaci o opasnosti navedeni su naslovu 2.1.

Opasne hemikalije su one koje na etiketi (na ambalaži) imaju barem jedan od standardnih piktograma. Ako piktogram ne postoji, opasna hemikalija može da se identifikuje po upozorenjima, odnosno po poznatim "H oznakama". One moraju da budu navedene na svakoj jedinici ambalaže. Prema propisima o klasifikaciji, pored H oznaka, za obilježavanje potencijalne opasnosti koriste se i specifične EUH oznake.

Prilikom prometa hemikalija, bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list je neizostavan izvor informacija. Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list je lična karta hemikalije. Predstavlja važne informacije za lica koja dolaze u kontakt sa opasnom hemikalijom i za medicinsko osoblje koje brine o pojedincu ukoliko je došlo do opasnih zdravstvenih stanja usljed štetnih efekata opasnih supstanci.

Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list je potrebno izraditi za sve hemikalije koje su klasifikovane kao opasne.

Snabdjevač supstance ili smješe mora primaocu supstance ili smješe dostaviti bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list izrađen u skladu sa propisima o hemikalijama kada:

• supstanca ili smješa ispunjava kriterijume za klasifikaciju kao opasna u skladu sa propisima o hemikalijama ili je supstanca perzistentna,
• bioakumulativna i toksična (PBT) ili veoma perzistentna i veoma bioakumulativna (vPvB) ili je supstanca iz drugih razloga uključena na Spisak posebno zabrinjavajućih supstanci.

Primalac od snabdjevača može da zahtijeva bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list i kada smješa ne ispunjava kriterijume za klasifikaciju kao opasne ali sadrži:

• najmanje jednu supstancu klasifikovanu kao opasnu po ljudsko zdravlje i životnu sredinu u koncentraciji koja je veća ili jednaka od 1% po masi smješe koja nije u gasovitom stanju, odnosno koja je veća ili jednaka od 0,2% po zapremini smješe koja je u gasovitom stanju,
• ili najmanje jednu supstancu koja je klasifikovana kao karcinogena kategorije 2 ili toksična po reprodukciju kategorije 1A, 1B i 2, senzibilizator kože kategorije 1, senzibilizator respiratornih organa kategorije 1, ili ima efekte na laktaciju ili preko laktacije, ili ispunjava kriterijume za identifikaciju kao PBT ili vPvB, ili je uvrštena u Spisak supstanci koje su kandidati za uključivanje na Spisak posebno zabrinjavajućih supstanci, u koncentraciji koja je veća ili jednaka od 0,1% po masi smješe koja nije u gasovitom stanju,
• ili supstancu za koju su propisane maksimalno dozvoljene koncentracije u radnoj sredini.

Snabdjevač mora i u ovom slučaju na zahtjev primaoca da dostavi bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list izrađen u skladu sa propisima o hemikalijama.

Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list ne mora da se dostavi ako je za opasne supstance ili smješe koje se nude ili prodaju u opštoj upotrebi pruženo dovoljno informacija (npr. putem etikete) koje korisnicima omogućavaju preduzimanje svih potrebnih mjera za zaštitu zdravlja ljudi i životne sredine, osim ako to ne zatraži dalji korisnik ili distributer.

Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list mora da bude na raspolaganju na službenom jeziku države u kojoj se opasna hemikalija stavlja u promet.

Prevodi bezbjednosno/sigurnosno-tehničkih listova za hemikalije u nekim slučajevima nisu obavezni. Takođe, prevodi bezbjednosno/sigurnosno-tehnički listova obavezni su kod većine javnih nabavki.

Iskustva pokazuju da dobar bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list nije stariji od dvije godine. Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list treba redovno pregledati, odnosno pratiti i dopunjavati.

Razlozi za izmjene bezbjednosno/sigurnosno-tehničkih listova mogu da budu:

• izmjene u propisima koje određuju sadržaj i format bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista,
• izmjene recepture (novi sastav), što može dovesti i do promjene klasifikacije proizvoda,
• promjene klasifikacije pojedinačnih supstanci u proizvodu, što može dovesti i do promjene klasifikacije proizvoda,
• nova saznanja o postupanju sa opasnom supstancom,
• novi rezultati ispitivanja na životinjama i u vodenoj životnoj sredini (toksikološki i ekološki podaci),
• definisanje novih graničnih vrijednosti izloženosti na radnom mjestu,
• novo određivanje odgovarajuće zaštitne opreme,
• novosti ADR (prevoz opasnih materija).

Sadržaj i oblik bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista su jasno definisani, i to Pravilnikom o sadržaju bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista.

Bezbjednosno/sigurnosno-tehnički list sastoji se iz 16 naslova/odjeljaka:

• Identifikacija supstance ili smješe i podaci o snabdjevaču
• Identifikacija opasnosti
• Mjere prve pomoći
• Mjere za suzbijanje požara
• Mjere u slučaju akcidentnog ispuštanja hemikalije
• Rukovanje i skladištenje
• Nadzor nad izloženošću i lična zaštita
• Fizička i hemijska svojstva
• Stabilnost i reaktivnost
• Toksikološki podaci
• Ekološki podaci
• Podaci o odlaganju
• Podaci o prevozu
• Podaci o propisima
• Ostali podaci

Elementi etikete određeni su u naslovu 2. bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista. U praksi često dolazi do nepodudaranja između etikete i bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista. Najčešće greške su:

• trgovački naziv u bezbjednosno/sigurnosno-tehničkom listu ne podudara se sa trgovačkim nazivom na etiketi,
• u bezbjednosno/sigurnosno-tehničkom listu su navedene H i P oznake koje su drugačije od onih na etiketi,
• na etiketi nisu navedena dodatna upozorenja (npr. za aerosol, izocijanate...).

U skladu sa hemijskim propisima, osnovna svrha obilježavanja, odnosno etikete je da korisnika (potrošača) obavijesti o opasnostima hemikalije. Zato je etiketa onaj ključni element sa kojim se svaki korisnik hemikalije prvo susretne. Upravo zato svaka opasna hemikalija mora biti obilježena odgovarajućom etiketom. Prodaja nepravilno ili neadekvatno obilježenih opasnih hemikalija predstavlja kršenje propisa.

Elementi etikete:

• Trgovački naziv proizvoda
• Piktogrami opasnosti (ukoliko je potrebno)
• Obavještenja o opasnosti (H i EUH oznake)
• Obavještenja o mjerama predostrožnosti (P oznake)
• Riječ upozorenja "OPASNOST" ili "PAŽNJA"
• Neto količina
• Naziv, adresa i telefonski broj snabdjevača

• Upozorenje za aerosol, znak "3"
• Posebno obilježavanje deterdženata
• Dodatne informacije za biocidne proizvode
• Sadržaj isparljivih organskih jedinjenja (VOC kategorija i granična vrijednost)
• Navođenje opasnih supstanci
• Upozorenje da proizvod sadrži supstance koje mogu da izazovu alergijsku reakciju
• Upozorenje da proizvod sadrži posebne opasne supstance (npr. izocijanate, MDI, epokside, olovo, cijanoakrilat, hrom (IV), kadmijum...)
• Upozorenje da pri upotrebi mogu da se oslobađaju opasne supstance (npr. hlor)
• Upozorenje za vosak u tečnom stanju čije gutanje je štetno za zdravlje

Primjer CLP etikete:
Primjer višejezične etikete - navodi moraju biti na svim jezicima isti (iste oznake H i P):

Pri oglašavanju supstance reklama mora da sadrži sljedeće elemente:

• klasu opasnosti i/ili
• kategoriju opasnosti

Primjer navođenja: akutna oralna toksičnost kategorije 3

Pri oglašavanju smješa reklama mora da sadrži sljedeće elemente:

• piktograme opasnosti
• riječ upozorenja
• obavještenja o opasnosti (H oznake, EUH oznake)

Reklama mora da sadrži sve gorenavedene elemente.

Primjer reklame za iritirajuću hemikaliju:

Tehnički zahtjevi za taktilno upozorenje navedeni su u standardu BAS ISO 11683. Ovaj standard zahtijeva da se taktilno upozorenje postavi na primarnoj/unutrašnjoj ambalaži.

Taktilno upozorenje i sigurnosni zatvarač moraju da imaju proizvodi koji su namijenjeni široj javnosti (opšta upotreba) i to s obzirom na vrstu opasnosti. To ne važi za aerosol koji je označen sa H222, odnosno H223, kao ni za prenosive cilindre za gas.

Piktogrami koji označavaju opasna fizička svojstva:

Piktogrami koji označavaju svojstva opasna po zdravlje:

Piktogrami koji označavaju svojstva opasna po životnu sredinu:

Deterdžent označava svaku supstancu ili smješu koja sadrži sapune, odnosno druge surfaktante (površinski aktivne materije) i koristi se za pranje i čišćenje. Deterdženti mogu da budu u bilo kojem obliku (tečnost, prašak, pasta, štapić, blok, oblikovani komad, itd.) i mogu da se stavljaju na tržište ili koriste u domaćinstvu, institucijama ili industriji.

• Deterdženti za ručno ili mašinsko pranje posuđa
• Deterdženti za pranje veša (prašak, gel)
• Pomoćne smješe za pranje predviđeni za potapanje (pretpranje), ispiranje ili izbjeljivanje odjeće
• Sredstva za omekšavanje tkanina, namijenjena za promjenu osjećaja tkanine pri dodiru koja se koriste u postupcima koji dopunjavaju pranje tkanina
• Smješe za čišćenje namijenjene za univerzalna čišćenja u domaćinstvu i/ili druge vrste čišćenja površina (npr. materijali, proizvodi, mašine, mehnički uređaji, prevozna sredstva i prateća oprema, instrumenti, aparati)

Prije svega moraju da se poštuju propisi o hemikalijama (izrada bezbjednosno/sigurnosno-tehničkog lista, izrada etikete, upis u Inventar hemikalija, izvještavanje o godišnjim količinama...).

Svi deterdženti (opasni i bezopasni) moraju da budu pravilno obilježeni. Na pakovanju deterdženata namijenjenih opštoj upotrebi moraju da budu navedeni svi sastojci sa spiska iz Prilogu 8 Pravilnika o deterdžentima, ako je njihova koncentracija veća od 0,2%.

Sadržaj enzima, optičkih bjelila, konzervanasa, mirisa i dezinficijenasa mora da bude naveden bez obzira na njihovu koncentraciju.

Posebna pravila važe i za navođenje mirisnih supstanci sa alergenim svojstvima. One moraju da budu navedene na ambalaži pod nazivima iz propisa o kozmetičkim proizvodima kada njihova koncentracija u proizvodu prelazi 0,01%.

Surfaktanti moraju da odgovaraju zahtjevima o biorazgradljivosti surfaktanata iz Pravilnika o deterdžentima.

Treba poštovati ograničenja u vezi sa upotrebom fosfata i drugih fosfornih jedinjenja u deterdžentima za veš i deterdžentima za mašinsko pranje posuđa za opštu upotrebu.

Potrošaču prilikom upotrebe deterdženta mogu da pomognu sličice za bezbjednu upotrebu, tzv. A.I.S.E simboli koji se navode na ambalaži. Ova informacija nije obavezna, ali omogućava da se deterdženti pravilno koriste. Pri tom treba pratiti smjernice i poštovati uputstva koja je izdalo Udruženje proizvođača sapuna i deterdženata A.I.S.E. – International Association for Soaps, Detergents and Maintenance.